Η «πρόκληση» Πελόζι

Θεματικές: Κείμενα του Βασίλη Σαμαρά - Ουκρανία

Σε κείμενό μου με επίκεντρο τον πόλεμο στην Ουκρανία αλλά και αναφορές στις γενικότερες εξελίξεις στον κόσμο επισημαίνονται τα εξής: «Μέσα από το σύνολο των εξελίξεων αναδείχνεται ένα μείζονος σημασίας διακύβευμα … Αυτό που αφορά την «λανθάνουσα», έως τώρα, αντιπαράθεση «Δύσης» και «Ανατολής» που τείνει να εξελιχθεί σε ανοιχτή ρήξη». Μια εξέλιξη που, όπως επίσης αναφέρω, ενώ δεν θα την ήθελε καμιά πλευρά, την ίδια στιγμή με τις κινήσεις τους ωθούν προς μια τέτοια κατεύθυνση. Μπορεί να χαρακτηριστεί σαν τέτοια η «επίσκεψη» της Πελόζι στην Ταϊβάν και ποιες μπορεί να είναι οι επιδράσεις της στις συνολικές εξελίξεις; Ας τα βάλουμε σε μια σειρά.

Αναμφίβολα η κίνηση της Πελόζι αποτελεί μια από τις σημαντικότερες εξελίξεις της περιόδου. Δεδομένο το ότι αποτελεί έκφραση του ανταγωνισμού ΗΠΑ-Κίνας, που ένα από τα πιο «θερμά» της σημεία αποτελεί η περίπτωση της Ταϊβάν. Άλλο τόσο το ότι αποτέλεσε μια πρόκληση που αναπόφευκτα οδήγησε στις οξύτατες αντιδράσεις της Κίνας στις εξελίξεις που σηματοδότησαν την όξυνση του ανταγωνισμού ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα.

Ορισμένα ερωτήματα

Ταυτόχρονα ανέδειξε ορισμένα ερωτήματα όσον αφορά τη στάση και τις επιδιώξεις των ΗΠΑ. Σε σχέση με αυτό το ζήτημα είχαμε δηλώσεις του Μπάιντεν και άλλων σημαντικών παραγόντων των ΗΠΑ που παίρναν «αποστάσεις» από την επιλογή της Πελόζι. Ταυτόχρονα σε αμερικανικά ΜΜΕ διατυπώνονται σοβαρές επικρίσεις που φτάνουν έως στο να καταγγέλλεται η Πελόζι για «ανευθυνότητα».

Η επίσκεψη αποτέλεσε -όπως λέχθηκε- «προσωπική επιλογή» της Πελόζι; Πόσο νοητό είναι για μια χώρα σαν τις ΗΠΑ ένας δημόσιος λειτουργός (ο τρίτος στην ιεραρχία των ΗΠΑ) να ενεργεί «προσωπικά» σε αναφορά με κρίσιμα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και κόντρα στις επιλογές της κυβέρνησης; Αποτελεί έκφραση των -υπαρκτών- διαφωνιών στα πλαίσια της αμερικανικής ελίτ ή έναν συμπεφωνημένο χειρισμό που θα αφήνει ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα (όξυνσης ή εκτόνωσης) με την «αντικινέζα» Πελόζι ως το ενδεδειγμένο όργανο;

Επιδιώξεις και διλήμματα των ΗΠΑ

Ας σταθούμε λίγο περισσότερο σε ορισμένα ζητήματα. Αναγκαία μια συνολική θεώρηση της πολιτικής και των επιδιώξεων των ΗΠΑ έστω συνοπτικά εδώ, μια και στο ζήτημα αυτό έχω αναφερθεί επανειλημμένα και αναλυτικά.

Βασικός στόχος των ΗΠΑ ήταν και παραμένει η επιδίωξη της παγκόσμιας κυριαρχίας. Σε σχέση με αυτή την επιδίωξη αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα αλλά και αντιπάλους που αντιτίθενται σε κάτι τέτοιο. Το πρώτο και καθοριστικό, η αναντιστοιχία στόχου και μέσων που διαθέτουν από μόνες τους οι ΗΠΑ για την επίτευξη ενός τέτοιου στόχου. Αυτό με τη σειρά του θέτει ορισμένα ζητήματα.

Θέτει το δίλημμα για το εάν οι ΗΠΑ μπορούν και πρέπει να επιμείνουν στο στόχο της κυριαρχίας ή να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στη διατήρηση και κατοχύρωση ενός ηγετικού ρόλου στον κόσμο. Σε άμεση συνάρτηση με τα προηγούμενα η προσπάθεια αναθέρμανσης, σταθεροποίησης της ευρωατλαντικής συμμαχίας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.

Ταυτόχρονα έχουν αναδειχθεί και ορισμένα ιδιαίτερου χαρακτήρα αλλά πάντα σημαντικά διλήμματα. Προώθηση των στόχων τους μέσα από την ανάπτυξη της αμερικανικής οικονομίας σε επίπεδα αναμφισβήτητης και καθολικής υπεροχής ή μέσω της χρήσης και επιβολής της πολιτικής και στρατιωτικής ισχύος των ΗΠΑ.

Κίνα ή Ρωσία;

Ένα δίλημμα που καθόλου τυχαία συσχετίστηκε με το δίλημμα αν πρέπει να θεωρηθεί σαν κύριος αντίπαλος η Κίνα (οικονομία) ή η Ρωσία που το πυρηνικό της οπλοστάσιο συνεχίζει να αποτελεί αξεπέραστο εμπόδιο για την επιλογή για της ισχύος.

Σ’ αυτά πρέπει να συνυπολογίζεται το ότι δεν είναι εφικτό να προωθηθούν ταυτόχρονα και τα δύο στο βαθμό που συνδέονται σε σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλοτροφοδότησης. Στη δεδομένη πραγματικότητα ούτε η οικονομική κυριαρχία μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την αντίστοιχη πολιτικοστρατιωτική επιβολή, ούτε η στρατιωτική ισχύς μπορεί να φτάσει σε επίπεδα κυριαρχίας αν δεν τροφοδοτείται από μια αντίστοιχη οικονομική ανάπτυξη. Και βεβαίως δεν θεωρείται σαν ρεαλιστική επιλογή η ταυτόχρονη αντιμετώπιση και των δύο (Ρωσία-Κίνα). Αντίθετα, μια βασική προτεραιότητα των ΗΠΑ αποτελεί η με κάθε τρόπο αποτροπή της αναβάθμισης της συνεργασίας Ρωσίας-Κίνας σε συμμαχία στρατηγικού χαρακτήρα.

Το δίλημμα εκφράστηκε και σε επίπεδο προεδρικών επιλογών με τον Τραμπ να επιλέγει την αντιμετώπιση της οικονομίας -Κίνας. Αντίθετα ο Μπάιντεν (όπως και προηγούμενοι) παρόλο που προοπτικά βλέπουν σαν αντίπαλο την Κίνα επιλέγει σαν άμεσο πρόβλημα την αντιμετώπιση της Ρωσίας.

Σε όλα αυτά θα πρέπει να συνυπολογιστεί και ένα ζήτημα ιδιαίτερου χαρακτήρα. Το γεγονός ότι ο «χρόνος» δεν αποτελεί σύμμαχο των ΗΠΑ. Οι συσχετισμοί στον κόσμο δεν είναι πλέον εκείνοι που είχαν διαμορφωθεί στη δεκαετία του 1990 (της πλήρους υπεροχής των ΗΠΑ-Δύσης). Είναι πλέον πολύ διαφορετικοί και συνεχίζουν να διαφοροποιούνται συνεχώς.

Οι επιδιώξεις και οι αντιφάσεις τους

Απέναντι σ’ αυτά τα προβλήματα οι ΗΠΑ «επείγονταν» να πάρουν τις αποφάσεις τους και να κάνουν τις ανάλογες κινήσεις. Κινήσεις τις οποίες ανέλαβε να πραγματοποιήσει η προεδρία Μπάιντεν.

Βασικές της επιλογές. Πρώτον την αντιμετώπιση αρχικά του ρωσικού παράγοντα. Δεύτερο και κρίσιμο, την επιλογή της επιβολής δια της πολιτικοστρατιωτικής ισχύος σαν τον κρίκο που θα σύρει την αλυσίδα των αμερικανικών επιδιώξεων. Στα πλαίσια αυτά η επιλογή της Ουκρανίας προσφερόταν καθώς στην περίπτωσή της εμφανίζονταν συμπυκνωμένα πολλά στοιχεία αυτών των επιδιώξεων. Εμπεριείχε ωστόσο (και συνεχίζει να εμπεριέχει) σημαντικές αντιφάσεις.

Αντιφάσεις που μπορούν να συνοψισθούν στο ότι οι εξελίξεις (με πλήρη συνευθύνη των ΗΠΑ) τείνουν να οδηγήσουν σε καταστάσεις οι οποίες δεν βρίσκονταν στους σχεδιασμούς και τις επιδιώξεις των ΗΠΑ. Ας εξηγηθώ περισσότερο.

Οι ΗΠΑ επιδιώκουν μια συνολική-πυρηνική αναμέτρηση με τη Ρωσία. Έδειξαν ακόμη να μην επιδιώκουν μια πλήρη αναμέτρηση (με συμβατικά μέσα) ανάμεσα σε ΝΑΤΟ και Ρωσία. Δεν ήθελαν, και εκτιμώ ότι συνεχίζουν να μην θέλουν, να οδηγήσουν Κίνα και Ρωσία σε στρατηγική συμμαχία. Αντίστοιχα ότι δεν αποτελεί επιδίωξή τους η δημιουργία ενός συνολικούς ρήγματος «Ανατολής»-«Δύσης» που θα χωρίζει τον κόσμο σε δυο αντιμαχόμενα στρατόπεδα.

Τα πώς και τα γιατί της «επίσκεψης» Πελόζι

Για να γυρίσω στην επίσκεψη Πελόζι, δείχνει σαν μια κίνηση που αντιστρατεύεται αυτές τις επιδιώξεις και ιδιαίτερα τις δύο τελευταίες. Δεν μπορεί να αποκλειστεί εντελώς η πιθανότητα πίσω από την κίνηση της Πελόζι να βρίσκονται και κύκλοι που αντιτίθενται στις επιλογές Μπάιντεν. Ωστόσο και με βάση το σύνολο των δεδομένων δεν διαφαίνεται σαν μια κίνηση που στόχευε στην ανατροπή αυτής της πολιτικής.

Για να το θέσω πολύ απλά, εάν η διοίκηση Μπάιντεν αντιτίθενταν πλήρως και αποφασιστικά σε αυτή την κίνηση, η επίσκεψη της Πελόζι στην Ταϊβάν δεν θα πραγματοποιούνταν.

Φαντάζει αρκετά πιθανό η Πελόζι αν όχι με άνωθεν έγκριση, το λιγότερο, να «αφέθηκε» να κάνει την κίνησή της ενώ οι δηλώσεις Μπάιντεν κ.ά. να σηματοδότησαν τα όρια που έθεταν κεντρικά οι ΗΠΑ. Συμπερασματικά η επίσκεψη της Πελόζι ούτε στόχευε ούτε θα μπορούσε να ανατρέψει τις βασικές επιλογές και προτεραιότητες των ΗΠΑ.

Το ερώτημα πλέον είναι πού στόχευε αυτή η κίνηση, μια και δεν στέκει σαν άποψη το ότι η Πελόζι αποφάσισε να επισκεφθεί την Ταϊβάν επειδή «έτσι της έφεξε». Στόχευε στο να καταδείξει ότι η επιλογή των ΗΠΑ να ιεραρχήσουν σαν άμεσο ζήτημα την αντιμετώπιση της Ρωσίας δεν σημαίνει ότι εγκαταλείπουν το κινεζικό μέτωπο. Ότι οι ΗΠΑ επαγρυπνούν απέναντι σε κάθε ενδεχόμενο η Κίνα να «μιμηθεί» τη Ρωσία εισβάλοντας στην Ταϊβάν ανεξάρτητα από το αν θεωρούσαν σαν πιθανό κάτι τέτοιο στη δοσμένη συγκυρία. Να στηρίξουν εκείνες τις δυνάμεις της Ταϊβάν που επιμένουν στην ακολουθουμένη πολιτική τους απέναντι σε δυνάμεις και τάσεις «ενδοτισμού» στις κινεζικές πιέσεις. Να σφυγμομετρήσουν τις διαθέσεις και αντιδράσεις της Κίνας απέναντι σε κινήσεις των ΗΠΑ αυτού του χαρακτήρα. Γενικότερα και με δεδομένο ότι οι εξελίξεις στο Ουκρανικό μέτωπο δεν πάνε και τόσο καλά για τις ΗΠΑ, να κάνουν μια επίδειξη της διάθεσης της ισχύος αλλά και της αποφασιστικότητας των ΗΠΑ όσον αφορά τον παγκόσμιο ρόλο τους.

Η κινεζική αντίδραση

Όσον αφορά την Κίνα, με τις αντιδράσεις της και τις στρατιωτικές κινήσεις της επεχείρησε και αυτή να καταδείξει τις διαθέσεις της. Ότι παραμένει αμετακίνητα στην πολιτική με βάση την οποία θεωρεί την Ταϊβάν κινεζικό έδαφος. Ότι παραμένει σταθερά στο στόχο της ενσωμάτωσης της Ταϊβάν στην κινεζική επικράτεια είτε δια της «πειθούς» είτε αν καταστεί αναγκαίο με στρατιωτικά μέσα. Ότι όσον αφορά αυτές τις επιδιώξεις δεν σκοπεύει να υποχωρήσει στις απειλές και επιδείξεις ισχύος των ΗΠΑ και ότι αν χρειαστεί θα αναμετρηθεί με αυτές.

Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι η Κίνα στοχεύει σε μια επέμβαση στην Ταϊβάν στο άμεσο μέλλον. Αυτό που θέλουν να υπογραμμίσουν είναι το ότι το ζήτημα αυτό παραμένει πάντα ανοιχτό για την Κίνα.

Το ζήτημα είναι συνολικό

Συμπερασματικά. Οι κινήσεις των δυο πλευρών κατέδειξαν την τάση παρόξυνσης του ανταγωνισμού τους τόσο σε σχέση με το επίμαχο ζήτημα της περιοχής όσο και σε αναφορά με τις συνολικότερες επιδιώξεις αυτών των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και όχι μόνο αυτών. Χαρακτηριστική η ολόπλευρη υποστήριξη των κινεζικών θέσεων από τη μεριά της Ρωσίας. Έτσι και σε αναφορά με την «λανθάνουσα» τάση συνολικής αντιπαράθεσης «Δύσης»-«Ανατολής» που στην αρχή αυτού του κείμενου αναφέρθηκα αυτή συνεχίζει να είναι «λανθάνουσα» αλλά πάντα υπαρκτή σαν πιθανή εξέλιξη των πραγμάτων.

 

Βασίλης Σαμαράς