Θέλω το σχολείο μου… γι’ αυτό και το καταλαμβάνω

Θεματικές: Κείμενα του Βασίλη Σαμαρά - Νεολαία

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το 1995

Τι τεμπέληδες, χουλιγκάνοι, ανεπρόκοποι! “Κακομαθημένα παλιόπαιδα που τα ‘χουν όλα και δε θέλουν να κάνουν τίποτα!” “Νέοι χωρίς ιδανικά και φιλοδοξίες που δε θέλουν να προσπαθήσουν, να κουραστούν, να μορφωθούν!” Αυτά και άλλα πολλά ακούσαμε και διαβάσαμε να λέγονται για μας τελευταία. Αναλύσεις επί αναλύσεων από “ειδήμονες” και μη πάνω στο θέμα. Και αναρωτιόμαστε εμείς με το “μικρό” (σε ηλικία) μυαλό μας. Δεν μπορούν ή δε θέλουν να καταλάβουν; Αποφεύγουν την ουσία του ζητήματος για να μην αναλάβουν ευθύνες ή προσπαθούν να τις μεταθέσουν σε άλλους, υποκρινόμενοι χωρίς αιδώ;

Μια πρώτη απορία προς τους απανταχού “ειδήμονες”: Αλήθεια, σας προβλημάτισε ποτέ το ότι δεν είναι και τόσο “φυσικό” για ένα παιδί “να μη θέλει να μάθει”; Όταν από τη φύση του δεν είναι παρά ένα “σφουγγάρι” διψασμένο για γνώσεις; Φαντάζεστε, λοιπόν, ότι δε μας γοητεύουν κι εμάς (πολύ περισσότερο απ’ όποιον αρτηριοσκληρωμένο νου) τα θαύματα της φυσικής; Τα ξαφνιάσματα της χημείας; Ότι δε μας αρέσει να “φεύγουμε” για άλλους κόσμους μέσα από την ποίηση, τους δρόμους της τέχνης γενικότερα;

Πιστεύετε αλήθεια πως δε θέλουμε να ξέρουμε ποιοι είμαστε, τι και ποιους έχουμε γύρω μας, ποιος είναι ο κόσμος που ζούμε, πού βαδίζουμε; Θα πρέπει να ‘χουν περάσει πάρα πολλά χρόνια από τότε που αντιμετωπίζατε ανάλογα προβλήματα και σίγουρα βρίσκεστε πολύ μακριά μας για να νιώσετε τις αγωνίες μας. Κάπου εκεί πρέπει να βρίσκεται και η εξήγηση που, αντί για πραγματικές γνώσεις, μας προσφέρετε σκουπίδια. Και ακριβώς εδώ έχει τη βάση της εκείνη η υποκρισία που αναζητάει ευθύνες στα θύματα μιας “εκπαίδευσης” που εσείς έχετε οικοδομήσει.

Μια υποκρισία, που γίνεται ανυπόφορη όταν σας ακούμε να μοιράζετε ανέξοδα νουθεσίες για τη “μελλοντική προκοπή”, που θα ανταμείψει, λέει, τις προσπάθειές μας. Εδώ κυριολεκτικά παίζετε με την αγωνία μας, θα πρέπει όμως να ξέρετε ότι αντιλαμβανόμαστε πολύ καλά. Γιατί στ’ αλήθεια το μεγαλύτερο πρόβλημά μας είναι το τι θα κάνουμε αύριο. Πώς θα σταθούμε στα πόδια μας στον κόσμο που εσείς έχετε φτιάξει, με τα “εφόδια” που η “παιδεία” σας μας παρέχει. Γιατί ενώ ακόμα κι εσείς, που τόσο εύκολα έχετε τα λόγια, δεν έχετε τολμήσει -ποτέ κανείς- να ισχυριστείτε ότι πράγματι το σχολείο σας μας παρέχει αυτά τα εφόδια.

Εμείς, όμως, έχουμε ανάγκη τις γνώσεις και πάνω απ’ όλα θέλουμε τη γνώση. Θέλουμε να προετοιμαζόμαστε για τη ζωή, να μάθουμε πώς φυτρώνει το στάρι, πώς γίνεται το ψωμί ή πώς πηγαίνουν στ’ άστρα. Θέλουμε να μπορούμε να αυτοπροσδιοριζόμαστε, να μαθαίνουμε να συμφιλιωνόμαστε με τον εαυτό μας, να κατακτούμε τον λόγο της ύπαρξής μας. Έτσι και γι’ αυτό θέλουμε το σχολείο μας.

Μας κατηγορείτε για ατομισμό, για ευδαιμονισμό, για οκνηρία. Μας προσάπτετε τη μομφή ότι κρατάμε αρνητική στάση στις προσπάθειες που καταβάλλετε για να μάθουμε να συνεργαζόμαστε, να επικοινωνούμε. Όλα όσα, τέλος πάντων, θα μας χρειαστούν αύριο στην παραγωγή, στις κοινωνικές μας σχέσεις, στη ζωή.

Εδώ νιώθουμε την οργή να μας πνίγει, όταν γνωρίζουμε πολύ καλά ότι αυτά που μας “διδάσκετε” (εντός και εκτός σχολείου) είναι τα ακριβώς αντίθετα. Θέλουμε τους φίλους μας και μας διαχωρίζετε με διάφορα τερτίπια σε πατρικίους και πληβείους της εκπαίδευσης. Θέλουμε να επικοινωνούμε μεταξύ μας και μας χωρίζετε σε “καλούς” και “κακούς” μαθητές. Θέλουμε να συνεργαζόμαστε και μας μαθαίνετε να ανταγωνιζόμαστε. Θέλουμε να αγαπιόμαστε, να παίζουμε μαζί και μας μαθαίνετε να υποβλέπουμε ο ένας τον άλλο.

Μας μαθαίνετε να βλέπουμε τον φίλο μας σαν ανταγωνιστή μας. Τον συμμαθητή μας σαν αυτόν που “θα μας πάρει τη θέση”. Τον συνάνθρωπό μας σαν αυτόν που πρέπει να πατήσουμε πάνω του για “ν’ ανέβουμε”! (Αλήθεια, πού;) Και μετά απ’ όλα αυτά έχετε το θράσος να μας κατηγορείτε για ατομικισμό. Αλλά έχουμε αρχίσει να καταλαβαίνουμε. Δεν είναι αυτό που σας εξοργίζει, αλλά το ακριβώς αντίθετο. Το γεγονός ότι, όσο μπορούμε, αντιστεκόμαστε σε τέτοιου είδους “διδασκαλία” και, ακόμη περισσότερο, το ότι αναζητούμε τους δικούς μας δρόμους επικοινωνίας, μέσα ακριβώς από αυτήν την αντίσταση, μέσα από την πάλη μας. Αδέξια, ίσως, ακόμη με λάθη πολλά και αδυναμίες περισσότερες. Φυσικό είναι, θα μάθουμε όμως. Το θέλουμε και το μπορούμε. Γιατί εμείς πραγματικά θέλουμε να μάθουμε να επικοινωνούμε, ν’ αγαπιόμαστε, να παίζουμε μαζί, να συνεργαζόμαστε, να δημιουργούμε, να παλεύουμε.

Έτσι θέλουμε το σχολείο μας.

Θέλουμε, λέει, ν’ αποφύγουμε την προσπάθεια, τον κάματο, τη δουλειά. Ω, Φαρισαίοι! Στον κόσμο σας ζούμε. Το “ξεχάσατε” ως φαίνεται. Τον κόσμο σας, της αρπαχτής, του “κόλπου”, της κομπίνας. Αλήθεια, ποια η αξία της δουλειάς για εσάς και πόσο μετράει μπροστά σ’ ένα καλό “κόλπο”; Ή μήπως νομίζετε ότι δεν βλέπουμε ποια είναι η κλίμακα αξιών του κόσμου σας; Πώς αμείβονται οι άνθρωποι της δουλειάς και πώς αμείβονται οι άνθρωποι της κομπίνας;

Μας προορίζετε για έναν κόσμο (τον δικό σας) με “πετυχημένους” και με εκείνους (τους πολλούς) που θα πρέπει να δουλεύουν για να μπορούν να υπάρχουν οι “πετυχημένοι”. Και παίρνετε μια σειρά μέτρα γι’ αυτό (φραγμοί, κόσκινα, ουσιαστική και, αύριο, τυπική κατάργηση της δωρεάν παιδείας κ.ά.). Ταυτόχρονα, μας βομβαρδίζετε μ’ εκείνη τη σχιζοφρενική αντίληψη που “πρέπει”, λέει, να εμπεδώσουμε: να σαγηνευόμαστε και να ενστερνιζόμαστε το “ιδανικό” του “πετυχημένου” (στις αρπαχτές), αλλά και να ‘μαστε “έτοιμοι” να καταταχθούμε στη μεγάλη μάζα που θα δουλεύει για λογαριασμό των “πετυχημένων”.

Και, βέβαια, όταν αυτός είναι ο πραγματικός στόχος της παιδείας σας, τι να σας νοιάξει για τα εφόδια που (δεν) παίρνουμε, για την ουσιαστική σύνδεσή τους με την αυριανή δουλειά μας ή την κατοχύρωση αυτού του δικαιώματος. Αυτό δα έλειπε!

Αν πραγματικά γίνονταν αυτά (για τα οποία υποτίθεται πως υπάρχει η παιδεία) τότε πώς θα αλώνιζαν οι νονοί της δουλειάς των άλλων; Κι αυτό που σας εκνευρίζει, είναι πως έχουμε αρχίσει να καταλαβαίνουμε. Κι εκείνο που σας πανικοβάλλει είναι πως έχουμε αρχίσει να ψυχανεμιζόμαστε πως μπορεί να υπάρχει μια άλλη σχέση με τη δουλειά και τη δημιουργία. Και την “ψάχνουμε”. Όπως ψάχνουμε και το σχολειό της. Αυτό που μπορεί να βρίσκεται και έξω από τους τοίχους, στους δρόμους και τα πεζοδρόμια. Κι αυτό δεν μπορείτε να μας το συγχωρήσετε.

Εκεί, όμως, που η υποκρισία ξεπερνάει κάθε όριο, είναι όταν λέτε, πως μας θέλετε ελεύθερους, σκεπτόμενους και άξιους πολίτες (ευτυχώς που κάτι τέτοιο δεν εξαρτάται απόλυτα από σας και έτσι μπορούμε να ελπίζουμε).

Γιατί πόσο σκεπτόμενος μπορεί να γίνει κάποιος όταν από τη μαθητική του ηλικία ακόμη, βομβαρδίζεται από έναν κατακλυσμό ψεμάτων; Όταν η προβολή (με κάθε μέσο) των πιο σάπιων αξιών αποτελεί τον άξονα της ιδεολογικής “διαπαιδαγώγησης” των νέων; Πώς να γίνουμε ελεύθεροι πολίτες όταν η άκριτη πειθάρχηση αποτελεί θεμελιώδη κανόνα στήριξης του συστήματος, στο οποίο από μαθητές προσπαθείτε να μας εντάξετε; Όταν σε πρώτη γραμμή ανταμείβονται η δουλικότητα, ο χαμαιλεοντισμός, ο χαφιεδισμός;

Όταν η τρομοκρατία, η ανοιχτή αστυνομική βία και οι “εισαγγελείς” παντός τύπου σπεύδουν κάθε φορά για να επαναφέρουν στη γραμμή όποιον “παρεκκλίνει”; Αλλά εμείς βλέπουμε πια, ότι αυτό που θέλετε από μας δεν είναι να γίνουμε ελεύθεροι πολίτες, αλλά ενεργούμενα, που να υπόκεινται στον απόλυτο έλεγχό σας. Νευρόσπαστα ανίκανα να λειτουργήσουν ανεξάρτητα και έξω από τις προδιαγραφές σας. Και επειδή μια προϋπόθεση για κάτι τέτοιο είναι η αποχαύνωση, η εξάρτηση, η νάρκωση των αισθήσεων και αντανακλαστικών μας, καθόλου δε μας πείθει η “ανησυχία” σας για την εξάπλωση των ναρκωτικών (αλήθεια ποιος μας τα προμηθεύει;).

Αλλά αυτό που πραγματικά σας ανησυχεί είναι ότι αρχίζουμε να αντιστεκόμαστε, να αρνούμαστε το ρόλο για τον οποίο μας προορίζετε, να ανακαλύπτουμε με την πάλη μας τα πρώτα στοιχεία ενός σχολείου που να ‘χει χώρο για τα όνειρα μας.

Και τι να πούμε πια για το παράδειγμα που μας δίνετε, τα υποδείγματα που μας προβάλλετε, θέλουμε -σαν παιδιά που είμαστε- να “μεγαλώσουμε”, και μας πιάνει φρίκη όταν βλέπουμε τι σημαίνει αυτό στις συγκεκριμένες συνθήκες. Από τι να παραδειγματιστούμε αλήθεια; Από τα καμώματα των καλλιτεχνικών μας δημιουργών, από το “πνεύμα αναμαρτησίας” τους που υπόκειται σε όρους αγοράς (περίπου όπως τα λάχανα) ή την “κριτική τους στάση” που φανφαρόνικα και ανέξοδα πιάνει τις πιο ανώδυνες πλευρές λειτουργώντας εκτονωτικά, αλλά επιμελώς αποφεύγει να αγγίξει την ουσία των πραγμάτων.

Από τους πνευματικούς μας ταγούς, από τον ελιτισμό τους, που εξοργίζει, από την ακατάσχετη ροπή τους σε αναζήτηση άλλοθι και μετάθεση ευθυνών, ή την προσαρμοστικότητά τους στους αέρηδες της εκάστοτε συγκυρίας;

Μήπως από τους ιεράρχες μας που επιστρατεύουν το θεό για να εξουσιάσουν επί της γης, που επισείουν το ευαγγέλιο για να υπερασπίσουν τα έχει τους, που επικαλούνται τους ιερούς κανόνες για να φανατίσουν τους αδαείς και να επιβάλλουν τον σκοταδισμό, που δε διστάζουν να οδηγούν οε μάχες τους “πιστούς” για τις χρυσοτόκες “ιερές όρνιθες” των Μητροπόλεων;

Ή, μήπως από τους πολιτικούς ηγέτες τον αμοραλισμό τους, την ασυνέπεια, την ανευθυνότητά τους, την υποταγή τους σε συμφέροντα και όλα αυτά που συγκροτούν την ταυτότητα της ύπαρξης και λειτουργίας τους;

Θα μπορούσαμε να μην πούμε τίποτα από όλα αυτά και να σας θέσουμε μια και μόνο ερώτηση; Αλήθεια, θέλετε να σας μοιάσουμε; Έχουμε παρατηρήσει, ότι με όλη την “άνεση” που σας διακρίνει, ποτέ κανείς σας δεν αποτόλμησε να διεκδικήσει μια τέτοια τιμή (όλο στους προγόνους μας παραπέμπετε).

“Ησυχάστε”, δεν θέλουμε καθόλου να σας μοιάσουμε Ήδη προσπαθούμε να μαθητεύσουμε σε άλλους δρόμους και αναζητούμε άλλα πρότυπα και είναι αυτό που μάλλον δε σας αρέσει καθόλου.

“Φταίνε”, λέει, οι γονείς και οι καθηγητές που τα παιδιά είναι “έτσι”. Αλλά ούτε τα παιδιά είναι έτσι, ούτε οι γονείς ή οι δάσκαλοι μας είναι που φταίνε. Και αν υπάρχει κάτι εδώ, αυτό είναι μια μετάθεση ευθυνών και μια προσπάθεια αποπροσανατολισμού σε σχέση με το πραγματικό πρόβλημα.

Αλλά εμείς αρχίζουμε πια να μαθαίνουμε και να ξεχωρίζουμε. Ζούμε καθημερινά και σε απόσταση ανάσας το πρόβλημα των γονιών μας. Το αγκομαχητό τους για τα έξοδα της “δωρεάν” παιδείας σας, την αγωνία τους να βρουν μια σχέση ισορροπίας μ’ εμάς εν μέσω των καταιγιστικών πυρών (επιρροών, πιέσεων, “μοντέλων”) που δέχονται κι αυτοί κι εμείς από κάθε κατεύθυνση. Την απόγνωσή τους μπροστά στην αδυναμία τους να αντιμετωπίσουν την καταλυτική υπεροπλία των σύγχρονων μέσων άλωσης συνειδήσεων.

Έχουμε ακόμη αρχίσει να αντιλαμβανόμαστε ότι κι αυτός ακόμη ο όποιος συντηρητισμός τους, που τόσο μας ενοχλεί, είναι κατά κανόνα έκφραση της αδυναμίας τους, της αγωνίας τους για εμάς, μια και γνωρίζουν από πρώτο χέρι τον κόσμο σας. Θα διεκδικήσουμε, λοιπόν, σχέσεις ουσιαστικής ισοτιμίας, αλλά δε σκοπεύουμε να έρθουμε σε διάσταση μαζί τους.

Και βεβαίως, δε θα μπορέσετε να μας κάνετε εχθρούς με τους δασκάλους μας. Όσο κι αν οι σχέσεις μας μ’ αυτούς γίνονται μερικές φορές δύσκολες, αντιλαμβανόμαστε όλο και περισσότερο μέσα από ποια αντίφαση λειτουργούν. Τη δύσκολη προσπάθειά τους να είναι δάσκαλοι μέσα στο πλαίσιο που τους έχετε περιχαρακώσει. Την εναγώνια προσπάθειά τους να ισοφαρίσουν τους μισθούς πείνας με πρόσθετες ώρες δουλειάς, μια διαδικασία που είναι σε βάρος της κύριας αποστολής τους, αλλά για την οποία την πρώτη και βασική ευθύνη την έχουν άλλοι.

Αλλά τα πράγματα έχουν αρχίσει να γίνονται όλο και πιο καθαρά. Παρακολουθούμε κι εκστασιαζόμαστε κάποτε μπροστά στις τεράστιες αμοιβές των διάφορων “σταρ” των ΜΜΕ κ.λπ. Μετά αρχίσαμε να σκεφτόμαστε. Πραγματικά, στον κόσμο σας ανταμείβονται αυτοί που “αξίζουν”. Αυτοί που μας διαπαιδαγωγούν στην ιδεολογία της αποχαύνωσης και μας περνούν μηνύματα που εσείς θέλετε. Του ατομικισμού, της προσαρμογής, της δουλικότητας, της υποταγής. Αυτοί αξίζουν για εσάς και όχι βέβαια οι δάσκαλοί μας που, πολιορκούμενοι από παντού, όλο και κάτι καλό προσπαθούν να μας δώσουν. Γι’ αυτό κι εμείς τους θέλουμε τους δασκάλους μας και τους διεκδικούμε “ολόκληρους”.

Θέλουμε, λοιπόν, το σχολείο μας. Και θέλουμε ένα σχολείο μεγάλο, ανοιχτό στον κόσμο, να μαθαίνουμε τον κόσμο, να μαθαίνουμε από και για τον κόσμο. Θέλουμε να κατακτήσουμε όλα αυτά τα θαυμαστά της φύσης, της ζωής, της τέχνης και της επιστήμης. Θέλουμε να μάθουμε να επικοινωνούμε, να συνεργαζόμαστε, να παίζουμε και ν’ αγαπάμε. Θέλουμε να γίνουμε ικανοί να προσφέρουμε και να δημιουργούμε. Θέλουμε ένα σχολείο που μας ανήκει.

Γι’ αυτό και το καταλαμβάνουμε.