Το πρόβλημα της Αριστεράς (μέρος Γ)

Π.Σ 491, 13/12/03

Ποιο είναι το σημερινό πρόβλημα της Αριστεράς

Θεωρούμε λοιπόν ότι η συνολική απάντηση στο γενικότερο πρόβλημα της Αριστεράς (δηλαδή του κινήματος, δηλαδή της υπόθεσης της εργατικής τάξης και γενικότερα του λαού) συναρτάται και θα συμβαδίζει με τις απαντήσεις που θα δίνονται σε μια πορεία στα βασικά προβλήματα που προαναφέραμε. Θα απαντιέται στο βαθμό, το μέτρο και το “χρόνο” που θα απαντιούνται αυτά και άλλα που δεν αναφέραμε. Κάθε άλλη θεώρηση είναι λαθεμένη, ανεπαρκής ή απλώς εκ του πονηρού.
Αυτά δεν τα αναφέρουμε για να προκαλέσουμε δέος, αισθήματα αδυναμίας και τάσεις παραίτησης μπροστά στις δυσκολίες των καιρών και το μέγεθος των προβλημάτων. Αλλά, πρώτον, για να ξέρουμε πού βρισκόμαστε και να μην πετάμε στα σύννεφα (γιατί, παρ’ ότι βλέπουμε με συμπάθεια το “πέταγμα”, έχουμε πάντα μια έγνοια σε σχέση με το θέμα της “προσγείωσης”). Πάνω απ’ όλα, για να γνωρίζουμε ποια προβλήματα έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε και ακριβώς για να τ’ αντιμετωπίσουμε. Δεν έχουμε καθόλου την άποψη (αλλά την ακριβώς αντίθετη) ότι η προώθηση ανάπτυξη της πάλης και του κινήματος θα πρέπει, λ.χ., να “περιμένει” την απάντηση σ’ αυτά τα προβλήματα (έτσι δεν θα έρχονταν ποτέ) ούτε ότι θα απαντηθούν εφάπαξ ή “εν σειρά” (πρώτα αυτό, μετά εκείνο κ.λπ.) – και πάνω απ’ όλα όχι έξω από τη διαδικασία της πάλης. Θεωρούμε ότι θα απαντηθούν μέσα από τη διαδικασία της πάλης, σε διαλεκτική σύνδεση μεταξύ τους και με τους στόχους πάλης και φυσικά σε μια πορεία.
Γνωρίζουμε ότι, με βάση τη λογική πολλών, έτσι πάει “μακριά” το πράγμα. Δεν θα απαντήσουμε σ’ αυτό. Εμείς δεν βάζουμε (ούτε και η ζωή βάζει) χρονοδιάγραμμα. Θέτουμε πολιτικούς όρους. Αλλωστε, και καθώς είναι γνωστό, υπήρξαν και υπάρχουν και πιο “κοντινές” διαδρομές. Από τη συμπόρευση με τη “σιγουριά” του “υπαρκτού σοσιαλισμού” και τον “ευρωκομουνισμό του ιστορικού συμβιβασμού” με την αστική τάξη μέχρι τη συμπόρευση με το ΠΑΣΟΚ για την “πραγματική αλλαγή”. Από το μεγάλο “κόλπο” της “κάθαρσης” με την οικουμενική του Τζαννετάκη μέχρι τη “μεγάλη κεντροαριστερά” των Σημίτη, Μπίστη, Δαμανάκη κ.ά. και από το “κίνημα των κινημάτων” και τον “άλλο κόσμο που είναι εφικτός” μέσα στα πλαίσια του καπιταλισμού, μέχρι μια ολόκληρη σειρά “εφικτών λύσεων” που έχουν τις “αντεπιθέσεις” στο πιάτο και τις πιο ριζοσπαστικές των ανατροπών έτοιμες “εδώ και τώρα”. “Λύσεις” δελεαστικές, τόσο μάλιστα ώστε να είναι “κοινής αποδοχής” και όχι μόνο από τους “βιαστικούς” και όσους επείγονται να αναλάβουν ρόλους, αλλά και από το σύστημα και ακριβώς γιατί είναι όχι απλώς “μακρινές” αλλά ανύπαρκτες. Και αυτό που συμβαίνει στη βάση αυτών των λογικών είναι ότι τα πραγματικά προβλήματα του κινήματος (και συνεπώς το ίδιο το κίνημα και οι προοπτικές του) όχι απλώς “απομακρύνονται”, αλλά διαγράφονται σαν ζητήματα προς αντιμετώπιση. Αλλωστε, καθώς έχει δείξει και η ιστορία, ο “πολιτικός χρόνος” ορισμένες φορές “τρέχει” γρηγορότερα από τον ημερολογιακό. Το θέμα είναι, η Αριστερά, το κίνημα να βρίσκεται σε θέση ν’ αντιμετωπίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οποιαδήποτε εξέλιξη. Κι αυτό δεν είναι δεν ήταν ποτέ θέμα συνταγών και “ταχύρυθμων λύσεων”. Είναι θέμα δουλειάς, πάλης και διαμόρφωσης όρων.
Αν τα προηγούμενα συνιστούν το κατά κάποιον τρόπο συνολικότερο πρόβλημα του κινήματος, ποιο είναι το σημερινό πρόβλημα της Αριστεράς, με ποια μορφή εμφανίζεται, σε ποιο βαθμό μπορεί να απαντηθεί και με ποιον τρόπο; Εχουμε την άποψη ότι αυτό πρώτα και κύρια αποτυπώνεται στον τρόπο που αυτή η Αριστερά απαντάει (ή δεν απαντάει) στα κρίσιμα προβλήματα που θέτει μπροστά της η ζωή, οι εξελίξεις, η ταξική πάλη. Γιατί, στ’ αλήθεια, για ποια μεγάλα και σπουδαία να μιλήσουμε αν απουσιάζουμε από τα μέτωπα της αντίστασης στην επίθεση του κεφαλαίου, της πάλης ενάντια στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, της εναντίωσης στον πόλεμο; Στο θέμα αυτό έχουμε αναφερθεί επανειλημμένα και αναλυτικά σε σειρά άρθρων σε προηγούμενα φύλλα (αντίθετα, ήμασταν πολύ περιληπτικοί στα θέματα που αναφερθήκαμε σ’ αυτό το άρθρο). Ας μας συγχωρέσει, λοιπόν, ο αναγνώστης για το ότι επιλέγουμε κατ’ αντίστροφο λόγο να είμαστε εδώ σύντομοι σ’ αυτό το θέμα.
Θεωρούμε, λοιπόν, ότι η απάντηση στο πρόβλημα της Αριστεράς αποτελεί συνάρτηση του είδους των απαντήσεων που δίνουμε στα προβλήματα που απασχολούν σήμερα την εργατική τάξη και γενικότερα τους λαούς. Θεωρούμε ότι οποιαδήποτε στρατηγική ή πολιτική γραμμή είναι απλώς “ανύπαρκτη” (μαζί και οι δυνάμεις που υποτίθεται την προωθούν) αν δεν απαντάει στα κρίσιμα ζητήματα που θέτουν οι εξελίξεις και αν ταυτόχρονα δεν δένει με την κίνηση, την πάλη του κόσμου. Θεωρούμε πως η τέτοια ή αλλιώτικη απάντηση (ή “μη απάντηση”) εμπεριέχει τα στοιχεία της πολιτικής λογικής, της στρατηγικής κατεύθυνσης του καθένα. Τα άλλα είναι απλώς φλυαρίες. Η σύνδεση με την προοπτική δεν είναι “δήλωση”. Είναι σχέση που παράγεται από το είδος ή δεν παράγεται από το είδος των απαντήσεων και τους όρους που αυτές διαμορφώνουν. Οι μικρές ή και μεγάλες ανατροπές στις συνειδήσεις του κόσμου, στις θέσεις που κατακτώνται, στους συσχετισμούς που διαμορφώνονται στο μερικό ή το συνολικό επίπεδο συντελούνται ακριβώς στη βάση της πάλης που διεξάγεται και σε αναφορά με την αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων.

“Χτεσινές” και σημερινές αυταπάτες

Τα δείγματα γραφής αυτής της Αριστεράς υπήρξαν απογοητευτικά στο διάστημα που μας πέρασε. Η ολοκληρωτική ανατροπή των συσχετισμών σε βάρος των λαών “εκτιμήθηκε” σαν θετική εξέλιξη ειρήνης μεταξύ των χωρών, συνεργασίας των “κοινωνικών δυνάμεων”, προσέγγισης των λαών μεταξύ τους. Αποτέλεσμα, ο πλήρης ιδεολογικός αφοπλισμός των λαών, η ενσωμάτωση “αριστερών” κατά κύματα, η αμηχανία, ο παροπλισμός μάχιμων δυνάμεων. Η κλιμάκωση της επίθεσης ενάντια στο προλεταριάτο αναβαπτίστηκε σε εκσυγχρονισμό της οικονομίας, το χτύπημα των δικαιωμάτων των εργαζομένων σε “εθνική ανάγκη”, με ανάλογα αποτελέσματα στα μέτωπα της αντίστασης, την ουσιαστική διάλυση του συνδικαλιστικού κινήματος, την κυριαρχία του κρατικού “συνδικαλισμού” κ.λπ. κ.λπ. Η ιμπεριαλιστική επέλαση ενάντια στους λαούς χαρακτηρίστηκε σαν διαδικασία προσέγγισης, συνεργασίας, ενοποίησης παγκοσμιοποίησης των οικονομιών, των λαών. Ταυτόχρονα, και στο όνομα ακριβώς μιας τέτοιας θεώρησης, είχαμε το μέγα αίσχος της υποστήριξης από “αριστερούς” των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων. Τους ήταν αδύνατο να δουν (και δεν ήταν πρόβλημα νοημοσύνης, αλλά άποψης) ότι η ήττα, λ.χ., του γιουγκοσλαβικού λαού θα αποτελούσε και ήττα συνολικά των λαών. Το αποτέλεσμα ήταν και πάλι η αδρανοποίηση των μαζών μπροστά στο ιμπεριαλιστικό έγκλημα, το άνοιγμα του δρόμου για την απρόσκοπτη εξαπόλυση και νέων ιμπεριαλιστικών επιδρομών.
Η κλιμάκωση της επιθετικότητας των ΗΠΑ αντιμετωπίστηκε όχι σαν η έκφραση των ασυγκράτητων τάσεών τους για κυριαρχία, αλλά σαν το “δικαίωμα απάντησης” στο χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου. Η επιχείρηση τρομοκράτησης λαών και χωρών χαρακτηρίστηκε σαν αντιμετώπιση του ζητήματος της “τρομοκρατίας” και ανήχθη στο μείζον πρόβλημα της ανθρωπότητας με την υποστήριξη και “αριστερών”. Το αποτέλεσμα ήταν να προχωρήσουν οι ΗΠΑ στη διατύπωση του δόγματος περί “άξονα του κακού”, να φθάσουν έως και στην απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων ενάντια σε μια σειρά χωρών, να πραγματοποιήσουν, παρά την παγκόσμια κατακραυγή, την κατάληψη του Ιράκ.
Να τα ξεχάσουμε κι αυτά; Να τα ξεχάσουμε. Αλλά μπορούμε να το κάνουμε αυτό όταν τα βλέπουμε να ξαναεμφανίζονται καθημερινά μπροστά μας με παλιές ή νέες μορφές; Μπορεί να οικοδομηθεί κίνημα (ή να απαντηθεί το πρόβλημα της Αριστεράς) στη βάση της άποψης για “ενίσχυση του ρόλου του ΟΗΕ” στο Ιράκ, δηλαδή της επίτευξης συμφωνίας ανάμεσα στους ιμπεριαλιστές για πιο “δίκαιη” μοιρασιά της λείας μεταξύ τους; Πιστεύει κανείς ότι η επιβολή, λ.χ., του φόρου Τόμπιν (αν υποθέσουμε ότι θα επιβληθεί) απαντάει στο πρόβλημα της νεοαποικιακής ιμπεριαλιστικής εξάρτησης των χωρών του Τρίτου Κόσμου, της εκμετάλλευσης, της ληστείας, της καταστροφής των οικονομιών τους; Μπορεί μια τέτοια λογική να αποτελέσει την “κοινή βάση” για την “απάντηση” στο πρόβλημα της Αριστεράς; Μπορούμε να δεχτούμε ότι η κύρια αντίθεση στον κόσμο είναι αυτή που διαχωρίζει την “καλή” από την “κακή” παγκοσμιοποίηση, μπορεί να υποστηριχθεί στα σοβαρά πως είναι δυνατόν να αναπτυχθεί πραγματικό αριστερό κίνημα στη βάση αυτής της αντίθεσης; Ή μήπως στο “μέτωπο” που “διαχωρίζει” τον ακραιφνή νεοφιλελευθερισμό από τον “εκλογικευμένο”, δηλαδή τη θέσπιση κανόνων κοινής αποδοχής ανάμεσα στους καπιταλιστές για μεθόδευση της εκμετάλλευσης του προλεταριάτου και συνολικά των εργαζόμενων μαζών στη βάση των κοινών καπιταλιστικών συμφερόντων και της διασφάλισης των ισορροπιών του συστήματος; Τι είδους κίνημα θα μπορούσε να οικοδομηθεί στη βάση της άποψης ότι η Ε.Ε. αποτελεί την απάντηση στα προβλήματα των λαών, δηλαδή της άποψης που οδηγεί τους λαούς και την όποια Αριστερά σε στοίχιση πίσω από τις βλέψεις και τα σχέδια των ευρωπαίων ιμπεριαλιστών; Σε ποιανών πρόβλημα απαντούν αντιλήψεις που εναρμονίζονται με απόψεις πως η επίθεση στην εργατική τάξη, την αγροτιά, τους μικρομεσαίους, τη νεολαία εκφράζουν πολιτικές που στοχεύουν στη διάσωση της “εθνικής οικονομίας”; Πως η επίθεση στις εργασιακές σχέσεις και τα ελαστικά ωράρια αποτελεί όρο ανάκαμψης; Πως η κατάργηση στην ουσία της ασφάλισης των εργαζομένων αποτελεί πολιτική “διάσωσης” των Ταμείων; Πως η κατάργηση της δωρεάν δημόσιας παιδείας αποτελεί “εκσυγχρονισμό” της; Πως η πραγματοποίηση των Ολυμπιακών Αγώνων αποτελεί “τιμή και δόξα” του “έθνους” και όχι πεδίο διασπάθισης και υφαρπαγής δισεκατομμυρίων και κανάλι διείσδυσης ξένων υπηρεσιών “ασφαλείας”; Πως το μεγάλο κόστος από κάθε άποψη θα το πληρώσει τελικά ο λαός; Πως ο πολλαπλασιασμός και η ενίσχυση των σωμάτων καταστολής (σε άνδρες και μέσα), κρατικών και ιδιωτικών, αποτελεί μέριμνα για την “ασφάλειά” μας και όχι θωράκιση του συστήματος εκμετάλλευσης και καταπίεσης; Μπορεί η αντιμετώπιση του ζητήματος της Αριστεράς να επενδυθεί στην άποψη ότι το πολιτικό πρόβλημα της χώρας (και των λαϊκών συμφερόντων) αντιμετωπίζεται με τη δημιουργία της “ευρύτερης κεντροαριστεράς”; Ή στην άποψη “να πέσει η κυβέρνηση” (και να έρθει ποιος;); Ή μήπως στην άποψη για “σπάσιμο του δικομματισμού”, δηλαδή στην προώθηση της “καλής” κεντροαριστεράς διά της τεθλασμένης;
Ολα αυτά όχι μόνο δεν απαντούν στο πραγματικό πρόβλημα της Αριστεράς, αλλά συνιστούν ακριβώς μια πολιτική άρνησης αντιμετώπισης των προβλημάτων του κινήματος, δεν εκφράζουν παρά την εναγώνια αναζήτηση “λύσεων” στα πλαίσια του συστήματος και συνδιαλλαγής με τις κυρίαρχες δυνάμεις. Αποτελούν έκφραση της έλλειψης εμπιστοσύνης στο λαό και το κίνημα, της άρνησης ανάληψης ευθύνης διαμόρφωσης μιας πολιτικής γραμμής συνολικής αντιπαράθεσης και χωρίς περιθώρια συναλλαγών με τις δυνάμεις του συστήματος.

Η δική μας άποψη

Η δική μας άποψη στη βάση όλων αυτών είναι πως η απάντηση στο πρόβλημα της Αριστεράς και του κινήματος δεν είναι ζήτημα φαεινών, συνταγών ταχύρυθμων λύσεων και αποπροσανατολιστικών προτάσεων. Είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα ζήτημα πάλης. Πάλης για μεταβολή των όρων όχι μόνο “έξω” αλλά και “μέσα” στην Αριστερά. Σε τελευταία ανάλυση, είναι αυταπάτη να πιστεύει κανείς ότι οι δυνάμεις εκείνες που αρνήθηκαν να αγωνιστούν ενάντια στην επέλαση του ιμπεριαλισμού, που κλείσανε τα μάτια στην επίθεση του κεφαλαίου, που έκαναν σημαία τους τη συνδιαλλαγή θα είναι αυτές που θα απαντήσουν σαν τέτοιες στο πρόβλημα του κινήματος. Είναι τραγελαφικό να ευελπιστούμε ότι δυνάμεις που δεν στάθηκαν ικανές μήτε να συμπαραταχθούν σε μια ενιαία διαδήλωση για την αντιμετώπιση του πιο κρίσιμου ζητήματος που τέθηκε στην ημερήσια διάταξη πριν από λίγους μήνες (επέμβαση στο Ιράκ) θα είναι αυτές που θα προωθήσουν, και μάλιστα σε σωστή κατεύθυνση, την υπόθεση της ενότητας της Αριστεράς. Και αποτελεί όχι απλώς αυταπάτη αλλά οπορτουνισμό πρώτης τάξεως το να νομιμοποιεί κανείς τα προεκλογικά τερτίπια αυτών των δυνάμεων.
Αυτό για μας σημαίνει πάλη πρώτα και κύρια στο μέτωπο της αντίστασης στην επίθεση του κεφαλαίου, των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων, της απειλής που αντιπροσωπεύει για τους λαούς ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός και τα πολεμικά του σχέδια. Προώθηση της κοινής δράσης σ’ όλα τα μικρά και μεγάλα μέτωπα πάλης. Ταυτόχρονα, ας έχουμε καθαρό έχουμε εμπειρίες πολλών χρόνων σ’ αυτό το κεφάλαιο πως όχι μόνο το πρόβλημα της Αριστεράς αλλά ούτε καν αυτό της κοινής δράσης (που όλοι πλέον την πιπιλάνε σαν καραμέλα, αλλά μόνο σαν καραμέλα) μπορεί να αντιμετωπισθεί χωρίς τη μεταβολή των όρων που προαναφέραμε. Η προώθηση της κοινής δράσης δεν είναι δεν μπορεί να είναι παρά μια διαδικασία ενότητας και πάλης. Ενότητας σε αναφορά με την ενίσχυση των μετώπων αντίστασης και πάλης στην κατεύθυνση της μεταβολής των όρων, της διάλυσης των συγχύσεων, της απόρριψης των αυταπατών, του ξεπεράσματος των ρεφορμιστικών αντιλήψεων πάσης απόχρωσης και ποικιλίας. Διαφορετικά θα έχουμε απλώς την ανακύκλωση της σημερινής κατάστασης.
Και βεβαίως, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, απόρριψη αστικορεφορμιστικών πολιτικών λύσεων τύπου κεντροαριστεράς ή όποιας παραπλήσιας απόχρωσης. Αυτή η απόρριψη δεν αφορά απλώς και μόνο αυτές που προωθούνται άμεσα αλλά και εκείνες που πλασάρονται διά της τεθλασμένης μέσω απόψεων “χτυπήματος του δικομματισμού”, “ενωτικών” προτάσεων για συγκρότηση “πόλου της Αριστεράς” (τέτοιου ή αλλιώτικου) που θα δώσει, λέει, “αριστερή διέξοδο” στο πολιτικό πρόβλημα, θα οδηγήσει στη “λαϊκή οικονομία” ή κάπου παραδίπλα. Να το πούμε χωρίς περιστροφές κι όποιος θέλει ας στενοχωρηθεί. Στις σημερινές συνθήκες δεν έχουν διαμορφωθεί όροι και προϋποθέσεις, δεν έχουν συγκροτηθεί δυνάμεις ικανές να θέσουν για λογαριασμό τους ζήτημα πολιτικής διεξόδου. Και επειδή ακούγονται διάφορες τρίχες επ’ αυτού, να ξεκαθαρίσουμε επίσης ότι άλλο ζήτημα η αναγνώριση των πραγματικών συσχετισμών (που αποτελεί όρο για την ανατροπή τους) και άλλο η “αριστερή” νομιμοποίηση των “εφικτών λύσεων” που πλασάρει το σύστημα άμεσα και ανοικτά ή με “αριστερό” ρούχο.
Εχουμε, λοιπόν, την άποψη πως όσοι έντιμα και ειλικρινά θέλουν να υπηρετήσουν την υπόθεση της Αριστεράς και του κινήματος, ας παλέψουν στα μέτωπα που προαναφέραμε, ας κινηθούν με βάση τη λογική της κοινής δράσης και, εννοείται, σε λογική πλήρους αποδέσμευσης από τις προεκλογικές “ανάγκες” του καθένα.
Αν γίνουν αυτά, αν η κοινή δράση γίνει ο κανόνας (ή έστω σχεδόν), πράγμα που δεν είναι ανέφικτο, τότε μπορεί σε μια πορεία να διαμορφωθούν όροι και για τη συγκρότηση σε “πόλο αναφοράς”. Και το εννοούμε ακριβώς όπως το λέμε. Οχι για να “απαντήσει” στο κεντρικό πολιτικό πρόβλημα, ούτε πως θα αποτελεί το πεδίο συνάντησης και ενότητας “όλων”, αλλά για να λειτουργήσει (και σε όποιο επίπεδο κατακτηθεί αυτή η δυνατότητα) σαν πόλος πολιτικής αναφοράς των αγώνων στα διάφορα μέτωπα πάλης, σαν παράγοντας ενίσχυσης των εστιών αντίστασης, της πολιτικοποίησής τους, της ενοποίησής του “πρακτικά” αλλά και μέσω αυτής της πολιτικοποίησης κ.λπ. κ.λπ. Μόνο έτσι, μόνο στη βάση μιας τέτοιας λογικής (που θα αναγνωρίζει την πραγματικότητα, που δεν θα την “καταργεί”, αλλά θα παλεύει για να την αλλάξει) μπορούν να διαμορφωθούν όροι για πιο προωθημένα βήματα. Αυτή είναι μια διαδικασία που θέλουμε-δεν θέλουμε θα την περάσουμε, και το αν θα είναι μακρόχρονη ή πιο σύντομη δεν θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε “βιαστικοί” ή όχι, αλλά από το αν θα αντιμετωπίσουμε τα ζητήματα με το σωστό και αναγκαίο τρόπο.